Maksymilian Basista

MAKSYMILIAN BASISTA

Prezentacja multimedialna spakowana wersja 4 531 kB
(Prezentację tę można wykorzystywać jedynie w celach edukacyjnych na zajęciach z dziećmi i młodzieżą).

(Zestawienie bibliograficzne i prezentacja multimedialna zostały opracowane przez Gabrielę Bonk)

Fragmenty pracy magisterskiej Romany Piecha (z domu Rybka):
Polskie życie kulturalne Ziemi Rybnicko-Wodzisławskiej w latach 1848-1921.
Sosnowiec: Uniwersytet Śląski. Wydział Filologiczny, 1983. s. 51-54:

Maksymilian Basista urodził się 7 sierpnia 1883 r. w Górkach pow. Rybnik. Rodzice byli rolnikami, a swoje liczne potomstwo wychowywali w polskim duchu. W wieku 15 lat wyjechał do Westwalii, pracował w kopalni i dokształcał się. Włączył się do życia tamtejszej Polonii a w Bottrop założył towarzystwo gimnastyczne "Sokół" i chór "Wyspiański"

W 1903 r. wstąpił do koła "Eliusis" założonego tam przez Lutosławskiego. Kiedy w 1906 r. zapowiedziano kurs w Krakowie dla kierowników ruchu narodowego, członkowie koła wysunęli kandydaturę Basisty.

Kurs odbywał się w krakowskiej Wszechnicy Wychowania Narodowego im Adama Mickiewicza przy Batorego 3 i obejmował: znajomość języka polskiego i historii Polski, ćwiczenia logiczne i dialektyczne, ćwiczenia fizyczne i duchowe, teorię i historię ruchu abstynenckiego, objaśnianie twórczości wieszczów polskich, kształcenie woli i charakteru, umacnianie więzi z narodem itd.

W szeregach "Eleusis" posługiwał się pseudonimem "Klin", który wybrał dla niego prof. Lutosławski:
"Ty Basista nazywać się będziesz Klinem. Prusacy zabierając Śląsk wdarli się klinem na teren Polski. Stare przysłowie mówi: Klin klinem się wybije, więc Ty będziesz tym klinem, za pomocą którego Niemców wyklinujemy ze Śląska".

Podczas pobytu w Krakowie opiekował się wycieczkami ze Śląska. "Elsowie" nadali tym wycieczkom bardziej celowy charakter, uwzględniając odpowiednie imprezy dla Ślązaków. W ten sposób Basista nawiązał kontakty z działaczami powiatu rybnickiego i przyczynił się do powstania wielu kółek "Eleusis" w tym powiecie. Często sam przybywał w rodzinne strony z materiałem propagandowym.

Specjalnej opiece polecono Basiście siedzibę "elsów" Ziemi Rybnickiej - Rydułtowy. Dla członków tej placówki zorganizował w 109 r. tajny kurs nauczania języka polskiego i historii Polski. Dal zachowania konspiracji wykłady odbywały się nocami w zabudowaniach Leopolda Zarzeckiego w Biertułtowach. Kierowniczką i referentką kursu była Olga Zbijewska, nauczycielka z Krakowa.

Obok kursów eleuzyńskich Basista ukończył w Krakowie kurs drukarski w zakładach graficznych W. L. Anczyca, kurs księgarski u Gebethnera i Wolffa oraz kurs handlowy przy Akademii Handlowej.

Po ukończeniu kursów osiadł w 1910 r. w Rybniku, gdzie terror pruski wzmagał się i rosło zapotrzebowanie na przywódców pracy narodowej. Basista energicznie przystąpił do organizowania na rozległych terenach powiatu towarzystw polskich, kół wstrzemięźliwości i towarzystw śpiewaczych. Dal wzmocnienia zaplecza założył w Rybniku "Księgarnię Polską" (1910 r.), która umożliwiła swobodniejsze poruszanie się po terenie. Przed wybuchem wojny zorganizował księgarnię w Wodzisławiu (1912 r.), później w Żorach (1918 r.). Od 1910 r. organizował sieć bibliotek Towarzystwa Czytelni Ludowych i był prezesem Komitetu Powiatowego TCL od 1910 do 1939 r.

Z inicjatywy rybnickiego społecznika powstało w Zamysłowie (Stawiskach) Towarzystwo Wstrzemięźliwości, a w ślad za nim podobne w Niedobczycach, Rydułtowach, Książenicach, Gogołowej i Radoszowach.

Organizacje te były uważane przez władze za niepolityczne i tym samym miały większą swobodę pracy społecznej. Koła te obok nauczania historii i literatury polskiej urządzały wieczornice i przedstawienia teatralne.

W styczniu 1911 r. organizacja przyjęła nazwę Towarzystwo "Zgoda" i zrzeszało mieszkańców wielu miejscowości powiatu. Praca toczyła się w czterech sekcjach: abstyneckiej, naukowej, sportowej i śpiewaczej.

W 1913 r. z inicjatywy Basisty z sekcji śpiewaczej wyłoniło się Towarzystwo śpiewu "Seraf" z siedzibą w Rybniku.

Jako główny inicjator Polskiej Organizacji Wojskowej w powiecie został aresztowany wraz z innymi jej członkami a żandarmi zniszczyli lokal księgarni. Sąd w Raciborzu skazał go na 9 miesięcy więzienia za zdradę stanu. W okresie powstańczych zrywów brał czynny udział w walce i działalności dowództwa POW. Na przełomie 1919/1920 r. rozwinął energiczną działaność w ruchu śpiewaczym, a w 121 r. z ramienia Polskiego Komisariatu Plebiscytowego kierował akcją propagandową w powiecie. Po przyłączeniu Rybnika do Polski wszedł do Rady Miejskiej i został jej przewodniczącym (do 1934 r.), a następnie wiceburmistrzem miasta.

Fragmenty pracy magisterskiej Romany Piecha (z domu Rybka):
Polskie życie kulturalne Ziemi Rybnicko-Wodzisławskiej w latach 1848-1921. Sosnowiec: Uniwersytet Śląski. Wydział Filologiczny, 1983. s. 51-54

1. Libura Innocenty: Maksymilian Basista. Rybnicki księgarz i społecznik (1883 - 1967). Inwentarz materiałów i dokumentów po M. Basiście w zbiorach Muzeum w Rybniku opracowała Genowefa Grabowska. Rybnik: Muzeum w Rybniku; Towarzystwo Miłośników Rybnika, 1991. - 58 s., fot. il. 24 cm.- (Ludzie regionu.Zeszyty Rybnickie: 2).- Streszczenie angielskie i niemieckie. Bibliografia na s. 54 [zawiera także nie wymieniane tu publikacje].
[Biblioteka Pedagogiczna - nr 32 325;
Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna nr - 74052]

2. Szyndrowska-Mitko Alicja: Dzieje rodziny Basistów. II Rozdział. Głowa rodziny. Życie i działalność Maksymiliana Basisty. s. 22 - 79.
[ksero w zbiorach Szkoły Podstawowej nr 11]

3. Żerdziński Tadeusz: Maksymilian Basista pseudonim "Klin": działacz narodowy i kulturalny Ziemi Rybnickiej. Katowice: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1968. s. 231- 239, [1] ;8``.- Nadb. z: Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach nr 32. Prace Historyczne 2: 1967. Streszczenie niemieckie
[opis za Antykwariatem Literackim z Krakowa; w posiadaniu autorki bibliografii]

4. "Jedenastka" Gazetka uczniów Szkoły Podstawowej nr 11. Wydanie specjalne. nr 8 (32). "Pamięć zatrzymuje czas". Nasz patron - Maksymilian Basista 16.05.2002
- "Porządek i kultura - o to trzeba dbać". wywiad z księdzem profesorem Władysławem Basistą. Rozmawiała Ewa Szewczyk s. 5 - 9
- Z zapisków kronikarza. Opracował Maciej Pańko s. 9 - 11
- "Też bym głosował na Basistę!" Wywiad z księdzem dziekanem Alojzym Klonem. Wywiad przeprowadziły: Sandra Fajkis, Michalina Wyspoiańska z klsy VI c. s. 11 - 13
- Zalożenie Towarzystwa śpiewu "Seraf" w Rybniku. Opracowała Ewa Zimoń s. 14 - 15
[w zbiorach Szkoły Podstawowej nr 11]

6. Maksymilian Basista. Ludzie tej ziemi. "Gazeta Rybnicka" 1990 nr 1 s. 4-5
[w czytelni - Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna]

7. Maksymilian Basista. Wspomnienie. 1883- 1967. "Gazeta Wyborcza" 2002 nr 171 s. 8 [BASZ]
[w czytelni - Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna]

8. Miczajka Alojzy: Maksymilian Basista - działacz oświatowy i plebiscytowy. "Nowiny" 1987 nr 30 z 29 czerwca s. 4
[w czytelni - Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna]

9. Musioł Józef: O księgarnię imienia Maksymiliana Basisty. "Poglądy" 1977 nr 3 s. 3

10. Piersiakowa Elżbieta: Człowiek godny książki. Maksymilian Basista zasłużył sobie nie tylko na monografię. "Dziennik Zachodni" 2003 nr 271 z 21 listopada. s. 46
[w Bibliotece Z.S. Urszulańskich]

11. [Podziękowanie za udział w ostatnim pożegnaniu - rodzina] "Nowiny" 1967 nr 47 z 22 listopada s. 2
[w czytelni prasy - Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna;
w Bibliotece Z.S. Urszulańskich]

12. Stajer Ireneusz: W służbie Ojczycny. Ludzie tej ziemi. "Nowiny" 1990 nr 44 z 31 października s. 3
[w czytelni prasy - Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna]

13. Stulecie urodzin Maksymiliana Basisty (B.G) "Nowiny" 1983 nr 32 z 10 sierpnia s. 6
[w czytelni prasy - Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna]

15. Szołtysek Marek: Pamięć zatrzymuje czas. Patronem Szkoły Podstawowej nr 11 w Rybniku został Maksymilian Basista. "Gazeta Rybnicka" 2002 nr 6-7 s. 26

16. Szołtysek Marek: Polska jest jak dąb... Rzecz o Maksymilianie Basiście. "Gazeta Rybnicka" 1995 nr 34 s. 5
[w czytelni - Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna]

17. Basista Maksymilian: Jak niemiecki Soldatenversammlung zamienił się w polską manifestację patriotyczną. W: Bogdan Cimała, Paweł Porwoł, Wacław Wieczorek: Wypisy do dziejów Rybnika i Wodzisławia Śląskiego. Opole: Instytut Śląski, 1985. s. 173- 175

19. Kwiecień Celestyn: Maksymilian Basista - patron rybnickich księgarzy (1883 - 1967) W: Kroniki Rybnickie. Numer pierwszy. Rybnik 1983. s. 425 - 429

20. Libura Innocenty: Z dziejów domowych powiatu. Gawęda o ziemi rybnickiej. Opole: Instytut Śląskie, 1984. Basista i towarzysze, czyli filareci na Śląsku. S. 127- 140

21. Musiolik Longin: Rybniczanie. Słownik biograficzny. Rybnik: Agencja Artus, 2000. s. 14

22. Musiolik Longin: Śląscy patroni rybnickich ulic. Rybnik: Zarząd Oddziału PTTK, 1994. s. 1

23. Targ Alojzy: Basista Maksymilian. W: Śląski Słownik Biograficzny. Katowice 1979

24. Żukowski Aleksander, Gudzik Anna: Szlakami Zielonego Śląska. Przewodnik krajoznawczy po okolicach Czerwionki-Leszczyn, Rybnika, Żor, Knurowa, Orzesza, Ornontowic, Gierałtowic, Pilchowic. Czerwionka-Leszczyny: Vectra, 2002. ISBN 83-915452-2-9. Sławni ludzie tej ziemi. s. 56- 57

25. Gruszczyk Marek: Mała Ojczyzna. Rybnik na starej karcie pocztowej 1897 - 1945. Rybnik: Profil International, ok. 2000. ISBN 83-914200-0-0. s. 11 i inne

26. Gruszczyk Marek: Zatrzymane w pamięci. Dawny powiat rybnicki na pocztówce. Rybnik: Profil International, 2004. ISBN 83-914200-1-9. Karta z wydawnictwa M. Basisty. s. 33

27. Klistała Jerzy: Działacze rybnickiego ZWZ/AK w obozach koncentracyjnych. Bielko-Biała: Prasa Beskidzka, 2002. ISBN 83-916718-0-1. s. 73

28. Przewodnik po Ziemi Rybnicko - Wodzisławskiej. Katowice: Śląsk, 1965. s. 68

29. Rybnik. Zarys dziejów miasta od czasów najdawniejszych do 1980 roku. Red. Jan Walczak. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1986. ISBN 83-7008-027-8. s. 147, 156 etc.

30. Wołoski Marek, Kwaśniok Bartosz: Rybnik. Wydarzyło się... 1900 - 2000. Jeden rok, jeden wiek w jednym mieście. Rybnik: Partner, 2001. ISBN s. 31 i inne.