Jerzy Klistała: Martyrologium mieszkańców Ziemi Rybnickiej, Wodzisławia Śl., Żor, Raciborza w latach 1939-1945 Słownik Biograficzny - nazwiska na literę Z Kontakt z Autorem: jerzy2212@interia.pl

ZACZYK ALOJZY,
Więzień w KL Auschwitz nr 124612.
Urodzony 17.07.1908 r. w Rydułtowach pow. rybnicki. Po aresztowaniu przetransportowany do KL Auschwitz i zarejestrowany w obozowej ewidencji 11.06.1943 r. jako więzień nr obozowy 124612. Zwolniony z obozu 6.01.1944 r.
Bibliografia: I. Pająk "Mieszkańcy Śląska, Podbeskidzia, Zagłębia Dąbrowskiego w KL Auschwitz", Katowice 1998, s. 350; PMA-B Karta personalna wieźnia (zespół Häftlings-Personal-Karte, tom 8, s. 408-409, sygn. D-AuI-3a/1685-1950, nr inw. 174147).

ZAGRODZKI JAN,
Więzień obozu - brak informacji dot. miejsca.
Mieszkaniec Żor pow. rybnicki. Aresztowany w pierwszych dniach okupacji hitlerowskiej i przekazany do obozu koncentracyjnego. Brak informacji o nazwie obozu w którym przebywał, oraz brak dalszych informacji o losie więźnia.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza; W zachowanych dokumentach PMA-B oraz w kartotece więźniów byłego KL Mauthausen nie figuruje.

ZAHARSKA ŁUCJA,
Spalona żywcem we własnym domu
Urodzona 4.06.1903 r. w Marklowicach k.Radlina pow. rybnicki, mieszkanka Marklowic. W czasie okupacji hitlerowskiej działaczka ruchu oporu. W wyniku donosu że ukrywa u siebie partyzantów, w akcji gestapo i policji, tak ona jak i jej dwudziestoletni syn Arkadiusz, zostali spaleni żywcem we własnym domu 3.03.1945 r., zaś ujętych w czasie rewizji dwóch partyzantów zastrzelono na miejscu.
Bibliografia: Inf. ZBoWiD w Wodzisławiu.

ZAICZEK ANTONI,
Więzień w KL Buchenwald.
Urodzony w 1877 r. w Rybniku. W 1892 r. wyjechał w poszukiwaniu pracy do Bottrop w Westfalii. Wśród mieszkających tam Polaków organizował i rozwijał działalność narodową jako prezes Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", jako działacz Związku Zawodowego Polaków i sekretarz Polskiego Towarzystwa Wyborczego. W 1919 r. powrócił do Rybnika. Wstąpił do POW Górnego Śląska. Był powstańcem - uczestnikiem powstań śląskich. W trzecim powstaniu walczył pod Bierwą, Starym Koźlem i Dziergowicami. Po opanowaniu miasta został komendantem Kędzierzyna. W latach 1922-1939 pracował jako sztygar. Aresztowany w pierwszych dniach okupacji hitlerowskiej, przekazany został do KL Buchenwald i przymusowo zatrudniony w kop. wegla brunatnego w Altenburgu w Turyngi. Mimo ciężkich warunków jakie panowały w obozie, przeżył i odzyskał wolność. Po wyzwoleniu powrócił na Śląsk i do 1962 r. pracował w Zarządzie Miejskim w Katowicach. Odznaczony miedzy innymi Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł w 1974 r.
Bibliografia: L. Musiolik "Od Związku Powstańców Śląskich do Związku Kombatantów RP", s. 38; L. Musiolik "Rybniczanie słownik biograficzny", Rybnik 2000, s. 200.

ZAJĄC PAWEŁ,
Więziony w Warszawie (Szucha, Pawiak), w KL Buchenwald.
Urodzony 3.01.1907 r. w Kostkowicach gmina Ogrodzona pow. cieszyński, mieszkaniec Pszowa pow. rybnicki. Po ukończeniu polskiej szkoły powszechnej i polskiej szkoły wydziałowej (zabór austriacki) uczył się zawodu ślusarza i tokarza w Fabryce Zegarów Ściennych w Cieszynie. W 1926 r. ukończył Państwową Szkołę Przemysłową w Bielsku uzyskując tytuł technika mechanika. Potem pracował w Fabryce Silników Elektrycznych w Cieszynie. W latach 1928-1930 r. odbywał czynną służbę wojskową w batalionie saperów łączności w Nowym Dworze k.Modlina. W 1930 r. ożenił się z Serafiną z d. Borysow. Od 1930 r. do wybuchu drugiej wojny światowej pracował w dowództwie obrony przeciwlotniczej w Zakładach Ścisłego Przemysłu Zbrojeniowego w Warszawie. Brał udział w kampanii wrześniowej w 1939 r. na terenie Warszawy. Po kapitulacji Warszawy, został przez administracje okupacyjną zatrudniony przy sprzątaniu ulic, a potem do demontażu maszyn i urządzeń z Fabryki Amunicji. Maszyny te Niemcy wywozili przez kilka miesięcy do III Rzeszy. W listopadzie 1939 r. wstąpił do organizacji konspiracyjnej pod nazwą KOP - Komenda Obrońców Polskich w Warszawie. Otrzymał zadanie kolportowania podziemnej prasy pt. "Polska Żyje", a podejrzewany przez Niemców o kolportowanie ulotek i prasy konspiracyjnej, 10.08.1940 r. został aresztowany. Był przetrzymywany na gestapo w alei Szucha, ale mimo tortur nie przyznał się do niczego. 10.04. 1941 r. po rocznym pobycie w więzieniu na Pawiaku, został przekazany do KL Buchenwald. W obozie zachorował na krwawą biegunkę. Doczekał się jednak wyzwolenia, wyleczony w obozie repatriacyjnym we Freimen k.Monachium i w sierpniu 1945 r. przybył przez Pragę do kraju. Z przebywającą w Warszawie rodziną przeniósł się na Górny Śląsk i osiedlił się na stałe w Pszowie. Rozpoczął pracę jako elektryk w kop. "Anna" w Pszowie, awansując po latach na stanowisko z-cy głównego mechanika. Na emeryturę przeszedł w 1970 r. Poza pracą zawodową, brał aktywny udział w życiu społecznym miasta.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza (kserokopia ze wspomnieniami Pawła Zająca), skor. 10.

ZAJĄC ZOFIA,
Więźniarka więzienia Montelupich w Krakowie.
Mieszkanka Rydułtów pow. rybnicki. Aresztowana w początkowym okresie okupacji hitlerowskiej i więziona w Krakowie w więzieniu Montelupich. Przeżyła i uzyskała wolność.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza.

ZBIESZCZYK KAROL,
Więzień więzienia w Katowicach.
Mieszkaniec Kokoszyc k.Wodzisławia pow. rybnicki. Aresztowany i przetransportowany do więzienia w Katowicach, gdzie został zgilotynowany.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza.

ZDEBEL AUGUSTYN,
Więzień więzienia w Rybniku, w KL Auschwitz.
Urodzony 14.02.1891 r., mieszkaniec Niedobczyc k.Rybnika. Były powstaniec - uczestnik trzeciego powstania śląskiego. W okresie okupacji hitlerowskiej członek w organizacji ruchu oporu "Ku Wolności". Aresztowany 15.10.1940 r. i więziony wpierw w więzieniu w Rybniku, a 4.12.1940 r. przekazany do KL Auschwitz gdzie zginął 2.01.1941 r. Brak jest innych informacji o tym więźniu.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza; W zachowanych dokumentach PMA-B nie figuruje.

ZDRZAŁEK LUDWIK,
Więzień w KL Dachau, w KL Mauthausen-Gusen.
Urodzony 26.03.1886 r. w Zebrzydowicach pow. rybnicki. Pracownik Kopalni "Rymer" w Niedobczycach. Członek POW Górnego Śląska, powstaniec - uczestnik trzech powstań śląskich, aktywny działacz plebiscytowy. Od 1925 aż do 1939 r. pełnił funkcję naczelnika Urzędu Gminy w Zebrzydowicach i prezesa koła Związku Powstańców Śląskich w Zebrzydowicach. Na początku okupacji hitlerowskiej, zwolniony z pracy, zaangażował się w działalność ruchu oporu. Aresztowany 2.04.1940 r. przekazany został do KL Dachau, a następnie do KL Mauthausen-Gusen gdzie zginął 30.09.1941 r.
Bibliografia: L. Musiolik "Od Związku Powstańców Śląskich do Związku Kombatantów RP", s. 37; L. Musiolik "Śląscy patroni rybnickich ulic", 1994 r. s. 52; L. Musiolik "Rybniczanie słownik biograficzny", Rybnik 2000, s. 201; Zbiory J. Delowicza; W ocalałej kartotece wieźniów byłego KL Mauthausen nie figuruje.

ZDRZAŁEK WOJCIECH WILHELM,
Więzień w KL Auschwitz nr 1273.
Urodzony 9.01.1882 r. w Zebrzydowicach pow. rybnicki. Członek POW Górnego Śląska, uczestnik trzech powstań śląskich. W pierwszym powstaniu śląskim był dowódcą oddziału powstańczego w Zebrzydowicach. Oddział ten stoczył zaciętą walkę z oddziałami "Grenzschutzu" z Rybnika - w rejonie mostu kolejowego w Zebrzydowicach. W drugim powstaniu śląskim współzałożyciel i dowódca Straży Obywatelskiej w rodzinnej miejscowości. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r. w Ochotniczym Oddziale Powstańczym. Po powrocie z tułaczki wojennej aresztowany i przekazany 27.06.1940 r przez gestapo do KL Auschwitz gdzie zarejestrowany został jako więzień nr 1273. Zwolniony z obozu 23.06.1942 r. Zmarł w 1960 r.
Bibliografia: L. Musiolik "Rybniczanie słownik biograficzny", Rybnik 2000, s. 201; "Ziemia rybnicko-wodzisławska", red. J. Ligenzy, Katowice 1970, s. 168, 203, 266, 295; I. Pająk "Mieszkańcy Śląska, Podbeskidzia, Zagłębia Dąbrowskiego w KL Auschwitz", Katowice 1998, s. 36; L. Musiolik "Od Związku Powstańców Śląskich do Związku Kombatantów RP", s. 38.

ZDZIEBLOK JÓZEF,
Więzień w KL Auschwitz.
Urodzony 5.04.1899 r. w Starej Kuźni pow. Gliwicki, syn Franciszka i Franciszki z d. Czombera, mieszkaniec Rybnika. Po aresztowaniu przekazany do KL Auschwitz gdzie zginął 9.11.1943 r. Według wystawionego aktu zgonu nr 31822/1943 - potwierdzonego przez lekarza obozowego, zmarł o godz. 9:00, określenie przyczyny zgonu to "Darmkatarrh bei Wassersucht" (nieżyt/katar jelit przy puchlinie wodnej serca).
Bibliografia: I. Pająk "Mieszkańcy Śląska, Podbeskidzia, Zagłębia Dąbrowskiego w KL Auschwitz", Katowice 1998, s. 1154; PMA-B "Księga zgonów", t. 22, s. 278, nr id. 62153.

ZDZIEBŁO ALOJZY,
Więzień w KL Buchenwald.
Mieszkaniec wioski Adamowice w pow. rybnickim. Aresztowany w pierwszych dniach okupacji hitlerowskiej tj. 18.09.1939 r. i przekazany do KL Buchenwald. Został zwolniony z obozu 22.02.1940 r.

ZDZIABŁO ANNA pseud. Hela,
Więźniarka w KL Ravensbrück.
Urodzona 16.08.1916 r. w Jastrzębiu pow. rybnicki, mieszkanka tej miejscowości. Była wychowawczynią dzieci sanatorium kolejarzy w Jastrzębiu. Podczas aresztowania siostry Katarzyny (po zamążpójściu Grzesiczek) w sierpniu 1944 r. kiedy to gestapo zatrzymało w ich domu członka AK o pseudonimie Lupa - została aresztowana 13.08.1944 r. jako łączniczka AK. Przetransportowana była do KL Ravensbrück. Mimo ciężkich warunków jakie panowały w obozie, przeżyła i odzyskała wolność wyzwolona przez wojska rosyjskie w kwietniu 1945 r. Wróciła do domu wraz z siostrą Katarzyną w maju 1945 r.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza (kserokopia z relacją Katarzyny Grzesiczek i Anny Zdziebło), skor. 5.

ZDZIEBŁO FLORENTYNA,
Więźniarka więzienia w Rybniku, w Katowicach.
Mieszkanka Jastrzębia pow. rybnicki. Aresztowana 13.08.1944 r. razem z córkami Anną i Katarzyną. Wpierw była więziona w więzieniu w Rybniku, a następnie przekazana do więzienia w Katowicach - skąd została zwolniona w październiku 1944 r. Zmarła w 1962 r.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza(kserokopia z relacją Katarzyny Grzesiczek i Anny Zdziebło), skor. 5.

ZEMAN PAWEŁ,
Więzień w KL Dachau, w KL Mauthausen-Gusen.
Mieszkaniec Niewiadomia pow. rybnicki. Aresztowany w początkowym okresie okupacji hitlerowskiej i przekazany do KL Dachau, a następnie do KL Mauthausen-Gusen gdzie zginął 1.09.1942 r. Brak jest innych informacji o tym więźniu.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza; W ocalałej kartotece wieźniów byłego KL Mauthausen nie figuruje.

ZIEDEK RYSZARD
Więzień - brak informacji dot. nazwy więzienia
Urodzony w 1913 r. w Pszowie pow. rybnicki, mieszkaniec Pogrzebienia k.Rydułtów pow. rybnicki, nauczyciel. W pierwszych dniach okupacji hitlerowskiej aresztowany i katowany w czasie przesłuchań - zmarł w więziennym szpitalu w wyniku doznanych obrażeń. Brak bliższych informacji o tym więźniu.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza.

ZIELEŹNIK JÓZEF,
Więzień w KL Mauthausen.
Urodzony 2.03.1909 r., mieszkaniec Knurowa-Krywałdu pow. rybnicki, nauczyciel. Był jednym z czołowych organizatorów ruchu harcerskiego w Knurowie. Aresztowany w pierwszym dniu okupacji hitlerowskiej przetransportowany został do KL Mauthausen, gdzie zginął 8.09.1941 r. Brak jest innych informacji o tym więźniu.
Bibliografia: S. Kędra i A. Szefer "Nauczyciele śląscy polegli i zamordowani w latach hitlerowskiej okupacji - Księga Pamiątkowa", Katowice 1971 r. s. 117; W ocalałej kartotece wieźniów byłego KL Mauthausen nie figuruje.

ZIELEŹNY EMIL,
Więzień w KL Dachau, w KL Mauthausen-Gusen.
Urodzony 18.11.1912 r. w Radostowach k.Pszczyny, mieszkaniec Niedobczyc k.Rybnika. Uczeń rybnickiego gimnazjum, w którym zdał maturę w 1931 r. Nie ukończył studiów gdyż przerwała je wojna. Aresztowany 13.04.1940 r. przesłany został do KL Dachau, a stamtąd po jakimś czasie do KL Mauthausen-Gusen. Mimo ciężkich warunków jakie panowały w obozie, przeżył i odzyskał wolność. Po wyzwoleniu pracował jako kierownik działu w Dyrekcji Gliwickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego, następnie jako pracownik umysłowy kop. "Rymer" w Niedobczycach.
Bibliografia: L. Musiolik "Rybniczanie słownik biograficzny", Rybnik 2000, s. 202; Zbiory J. Delowicza.

ZIELEŹNY JÓZEF,
Więzień w KL Gross-Rosen.
Urodzony 3.10.1899 r., mieszkaniec Wielopola k.Rybnika. Członek POW Górnego Śląska, powstaniec - uczestnik trzech powstań śląskich, działacz społeczny i robotniczy. Pracował w kop. "Chwałowice" w Chwałowicach, następnie w Hucie "Silesia" w Paruszowcu k.Rybnika. W latach okupacji hitlerowskiej członek komunistycznego ruchu oporu PPR. Aresztowany 22.08.1944 r. i przekazany do KL Gross-Rosen gdzie zginął.
Bibliografia: L. Musiolik "Od Związku Powstańców Śląskich do Związku Kombatantów RP", s. 36; L. Musiolik "Rybniczanie słownik biograficzny", Rybnik 2000, s. 203.

ZIELIŃSKI ks.,
Więzień w KL Mauthausen.
Mieszkaniec Żor pow. rybnicki. Aresztowany w początkowym okresie okupacji hitlerowskiej i przekazany do KL Mauthausen gdzie zginął. Brak jest innych informacji o tym więźniu.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza.

ZIELONKA JADWIGA po zamążpójsciu ZAREMBA
Więźniarka w KL Auschwitz, w KL Ravensbrück.
Urodzona 9.10.1921 r. w Baranowicach pow. rybnicki, córka Pawła i Marty, mieszkanka Baranowic. Po ukończeniu szkoły powszechnej w 1936 r., pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców. W okresie okupacji hitlerowskiej, zaangażowała się w działalność organizacji konspiracyjnej ZWZ/AK. Utrzymywała łączność z partyzantami, organizowała dla nich kryjówki w zabudowaniach gospodarczych jej rodziców. W specjalnie wykonanym bunkrze ukrywali się partyzanci ( Świerkot Albin i inni) ukrywała także broń, materiały wybuchowe i kartki żywnościowe, maszyny do pisania. W dniu 22.01.1944 r. miała miejsce obława wokół budynku rodziców przez zdradę byłego partyzanta (Jana Figołuszkę z Kobióra - co zeznał w oświadczeniu Albin Świerkot). Mieszkańcy musieli wyjść z domu, a sam budynek został podpalony. Cała rodzina została aresztowana i wywieziona do KL Auschwitz, a następnie do KL Ravensbrück, gdzie przebywali do zakończenia wojny. Do domu powróciła w maju 1945 r. - została żoną Józefa Zaremby z Boryni.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza, segr. II; W zachowanych dokumentach PMA-B nie figuruje.

ZIELONKA ŁUCJA,
Więźniarka w KL Auschwitz, w KL Ravensbrück.
Urodzona 1.10.1922 r. w Baranowicach pow. rybnicki, córka Pawła i Marty z d. Kempy, mieszkanka Baranowic. Po ukończeniu szkoły powszechnej w 1936 r., pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców. W okresie okupacji hitlerowskiej, wraz z siostrą Jadwigą zaangażowała się w działalność organizacji konspiracyjnej ZWZ/AK. Cała rodzina została aresztowana i wywieziona do KL Auschwitz a następnie do KL Ravensbrück Mimo ciężkich warunków jakie panowały w obozie, przeżyła i odzyskała wolność.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza, segr. II; W zachowanych dokumentach PMA-B nie figuruje.

ZIELONKA MARTA,
Więźniarka w KL Ravensbrück.
Mieszkanka Baranowic pow. rybnicki. Po aresztowaniu wraz z mężem Pawłem oraz córkami Jadwigą i Łucją przekazana do KL Ravensbrück. Zginęła w tym obozie.
Bibliografia: J. Delowicz "Żory - ludzie i wydarzenia", rok 1999, s. 97.

ZIELONKA PAWEŁ,
Więzień w KL Ravensbrück.
Mieszkaniec Baranowic pow. rybnicki. Członek ZWZ/AK, pomagał w ukrywaniu i niesieniu pomocy partyzantom z plutonu dywersyjno-sabotożowego. Przechowywał u siebie w wykonanym bunkrze broń, amunicję i materiały wybuchowe. Przez zdradę wraz z małżonką Wiktorią został aresztowany i przekazany do KL Ravensbrück. Nieznane są jego dalsze losy.
Bibliografia: J. Delowicz "Żory - ludzie i wydarzenia", rok 1999, s. 97.

ZIENTEK EDMUND,
Więzień w KL Auschwitz nr 108660, w KL Mauthausen nr 117491.
Urodzony 20.07.1915 r. w Studzionce k.Jastrzębia pow. rybnicki. Po aresztowaniu 12.02.1943 r., w transporcie zbiorowym z Rybnika został przekazany do KL Auschwitz i przetrzymywany na okres śledztwa w bloku 2a. Po śledztwie przekazany 16.03.1943 r. na pobyt w obozie i zarejestrowany jako więzień 108660. W styczniu 1945 r. uczestnik "marszu śmierci" z Oświęcimia do Wodzisławia, a stamtąd w transporcie zbiorowym wagonami towarowymi wywieziony do KL Mauthausen gdzie otrzymał nr obozowy 117491. Mimo ciężkich warunków jakie panowały w obozach, przeżył i doczekał się wyzwolenia obozu przez wojska amerykańskie w dniu 5.05.1945 r.
Bibliografia: I. Pająk "Mieszkańcy Śląska, Podbeskidzia, Zagłębia Dąbrowskiego w KL Auschwitz", Katowice 1998, s. 299.

ZIMNY JÓZEF,
Więzień więzienia w Katowicach, w KL Buchenwald.
Urodzony 15.08.1903 r., mieszkaniec Chwałowic k.Rybnika. Harcerz IX Druzyny Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki w Chwałowicach. Górnik, członek POW Górnego Ślaska, były powstaniec - uczestnik powstań śląskich. W latach przedwojennych ochotnik wojska polskiego - plutonowy. Po powrocie do domu z kampanii wrześniowej 1939 r. został aresztowany 26.09.1939 r. i przebywał dziewięć miesięcy w więzieniu w Katowicach. Następnie, przekazany został do KL Buchenwald gdzie zginął 18.06.1940 r. Brak jest innych informacji o tym więźniu.
Bibliografia: L. Musiolik "Od Związku Powstańców Śląskich do Związku Kombatantów RP", s. 36; L. Musiolik "Rybniczanie słownik biograficzny", Rybnik 2000, s. 204; Materiały archiwalne J. Delowicza.

ZIORA STANISŁAW,
Więzień więzienia w Rubniku, w Brzegu, w Rawiczu, w Sosnowcu.
Urodzony 30.04.1891 r., mieszkaniec Niedobczyc k.Rybnika. Członek POW Górnego Ślaska, były powstaniec - uczestnik powstań śląskich. W latach międzywojennych członek Związku Powstańców Śląskich. Aresztowany w początkowym okresie okupacji hitlerowskiej i więziony w Rybniku, Brzegu, Rawiczu, i Sosnowcu gdzie zginął 4.06.1942 r.
Bibliografia: L. Musiolik "Rybniczanie słownik biograficzny", Rybnik 2000, s. 205; Zbiory J. Delowicza.

ZOTYKA ANDRZEJ,
Więzień w KL Dachau.
Mieszkaniec Rybnika. Były powstaniec - uczestnik powstań śląskich. Aresztowany w pierwszych dniach okupacji i przekazany do KL Dachau. Mimo ciężkich warunków jakie panowały w obozie, przeżył i odzyskał wolność.
Bibliografia: L. Musiolik "Od Związku Powstańców Śląskich do Związku Kombatantów RP", s. 38.

ZUGLER EDWARD,
Więzień w KL Auschwitz nr 7514.
Mieszkaniec Rybnika. Po aresztowaniu w początkowym okresie okupacji hitlerowskiej, przetransportowany do KL Auschwitz, zarejestrowany w obozowej ewidencji dnia 18.12.1940 r. jako więzień nr 7514. Zwolniony z obozu 19.09.1941 r.
Bibliografia: I. Pająk "Mieszkańcy Śląska, Podbeskidzia, Zagłębia Dąbrowskiego w KL Auschwitz", Katowice 1998, s. 63; W zachowanych dokumentach PMA-B nie figuruje.

ZYZAK ADAM,
Więzień więzienia w Rybniku, w Raciborzu, w Zgorzelcu, w Rawiczu, w KL Buchenwald, w KL Mauthausen-Gusen.
Urodzony 14.05.1898 r. w Żywcu, mieszkaniec Radlina pow. rybnicki. Wykonywał zawód górnika. Do wybuchu drugiej wojny światowej był inżynierem w kopalni "Emma" w Radlinie. Aresztowany został w trzecim dniu okupacji hitlerowskiej i więziony wpierw w więzieniu w Rybniku, a następnie przenoszony do Raciborza, Zgorzelca i po krótkim pobycie w Zgorzelcu do Rawicza. Z Rawicza przekazany został do KL Buchenwald, w marcu 1940 r. przeniesiony do KL Mauthausen-Gusen. Został zwolniony z obozu 1.08.1940 r. Powodem aresztowania była przynależność do polskiej inteligencji.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza, skor. 3; W ocalałej kartotece wieźniów byłego KL Mauthausen nie figuruje.

ŻAGAN FRANCISZEK,
Więzień w KL Buchenwald.
Urodzony 27.09.1908 r., mieszkaniec Chwałowic k.Rybnika, naczelnik poczty, przed wojną - opiekun młodzieży powstańczej. Aresztowany w pierwszym miesiącu okupacji hitlerowskiej (29.09.1939 r.) za postawę antyhitlerowską i przekazany do KL Buchenwald gdzie zginął 1941 r. Brak jest innych informacji o tym więźniu.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza.

ŻERTKA ELŻBIETA pseud. Irenka,
Więzień więzienia w Mysłowicach, w KL Auschwitz.
Urodzona 11.09.1921 r. w Czarnej Wodzie w pow. bielskim, córka Karola i Matyldy z d. Mizera. Przedwojenna harcerka Chorągwi Śląskiej ZHP. Mieszkanka Żor pow. rybnicki, urzędniczka. Od 1939 r. zaangażowana w działalność konspiracyjną. Wpierw wykonywała funkcję kuriera w Rybnickim Inspektoracie Służby Zwycięstwu Polski (SZP), a następnie była członkiem wywiadu w grupie Jana Margicioka - szefa wywiadu podinspektoratu cieszyńsko-zaolziańskiego. Zbierała miedzy innymi informacje o NSDAP, policji wojskowej, wojsku niemieckim, zdobywała blankiety do wyrabiania fałszywych dokumentów dla ukrywających się działaczy AK. Aresztowana razem z bratem Karolem 17.03.1943 r. w Strumieniu i osadzona wpierw w więzieniu śledczym (Ersatzpolizeigefängnis) w Mysłowicach, a po sadystycznym śledztwie przewieziona do KL Auschwitz. Po wyroku sądu doraźnego (Standgericht) w dniu 29.02.1944 r. została skazana na śmierć. Wyrok wykonano tego samego dnia.
Bibliografia: I. Pająk "Mieszkańcy Śląska, Podbeskidzia, Zagłębia Dąbrowskiego w KL Auschwitz", Katowice 1998, s. 707.

ŻERTKA KAROL,
Więzień więzienia w Mysłowicach, w KL Auschwitz.
Urodzony 2.12.1919 r., mieszkaniec Żor pow. rybnicki, gimnazjalista, od pierwszych dni okupacji zaangażował się w działalność konspiracyjną - zwalczając okupanta. Od 1942 r. kierował wywiadem AK w Strumieniu, zbierał tam dane dotyczące liczebności policji, SS, SA, miejsc zakwaterowania Wehrmachtu, transportów wojskowych. 17.03.1943 r został aresztowany i do grudnia tego roku przebywał w więzieniu śledczym (Ersatzpolizeigefängnis) w Mysłowicach, a po śledztwie przekazany do KL Auschwitz. Po wyroku Sądu doraźnego (Standgericht) 29.02.1944 r. został skazany na śmierć. Wyrok wykonano w tym samym dniu.
Bibliografia: I. Pająk "Mieszkańcy Śląska, Podbeskidzia, Zagłębia Dąbrowskiego w KL Auschwitz", Katowice 1998, s. 707; J. Delowicz "Żory - ludzie i wydarzenia", rok 1999, s. 101.

ŻYDEK ALFONS,
Więzień w KL Dachau.
Mieszkaniec Rydułtów pow. rybnicki. Aresztowany w początkowym okresie okupacji hitlerowskiej i przekazany do KL Dachau. Mimo ciężkich warunków jakie panowały w obozie, przeżył i odzyskał wolność.
Bibliografia: Materiały archiwalne J. Delowicza.

ŻYDEK RYSZARD,
Więzień więzienia w Rybniku, w Raciborzu, w Kłodzku.
Urodzony 10.12.1911 r. w Pszowie pow. rybnicki. Nauczyciel szkoły podstawowej w Pogrzebieniu k.Rydułtów pow. rybnicki. Aresztowany w pierszym miesiącu trwania okupacji hitlerowskiej (16.09.1939 r.), przebywał kolejno w więzieniach: w Rybniku, Raciborzu i Kłodzku. W tym ostatnim więzieniu zginął 22.05.1941 r.
Bibliografia: S. Kędra i A. Szefer "Nauczyciele śląscy polegli i zamordowani w latach hitlerowskiej okupacji - Księga Pamiątkowa", Katowice 1971 r. s. 117.

ŻYCHACZEK BENEDYKT,
Więzień w KL Auschwitz nr 26825.
Urodzony 29.10.1902 r w Raciborzu. Po aresztowaniu przetransportowany do KL Auschwitz, zarejestrowany w obozowej ewidencji 13.03.1942 r. jako więzień nr 26825. Brak informacji o dalszym losie tego więźnia.
Bibliografia: I. Pająk "Mieszkańcy Śląska, Podbeskidzia, Zagłębia Dąbrowskiego w KL Auschwitz", Katowice 1998, s. 159.

ŻYMEŁKA AMALIA z d. PAWELEC,
Więźniarka więzienia w Mysłowicach, w KL Mauthausen.
Urodzona 6.01.1923 r. w Czyżowicach k.Wodzisławia Śl. pow. rybnicki, mieszkanka tej miejscowości. Przed drugą wojną światową, była uczennicą sklepową. Podczas okupacji, przy przyznawaniu volkslisty, opowiedziała się za narodowością polską. Utrzymywała łączność z miejscową patriotyczną młodzieżą, a w późniejszym okresie okupacji nawiązała kontakt z organizacją konspiracyjną AK. 28.06.1944 r. wezwana została do Arbeitsamtu w Wodzisławiu i tam aresztowana. Przewieziona do gestapo w Rybniku, a stamtąd do więzienia śledczego (Ersatzpolizeigefängnis) w Mysłowicach. Gdy armia radziecka w styczniu 1945 r. zbliżała się do Mysłowic, została 21.01.1945 r. ewakuowana przez Wodzisław do KL Mauthausen. Z Mauthausen więźniarki zostały także ewakuowane i dostały się w okolice Linz. W miasteczku Schirgenhup 5.05.1945 r. nastąpiło oswobodzenie przez wojsko amerykańskie i jakiś czas przebywała w obozie repatriacyjnym, do domu wróciła 29.06.1945 r. W 1950 r. wyszła za mąż za Jana Żymełkę - pracownika kop. "Moszczenica".
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza (kserokopia z relacją Amelii Żymełkowej z d. Pawelec), skor. 8; W ocalałej kartotece wieźniów byłego KL Mauthausen nie figuruje.

ŻYMEŁKA FRANCISZEK pseud. Sęp, Rębacz, Orlik,
Więzień w KL Auschwitz nr 7576.
Urodzony 24.09.1914 r. w Biertułtowach k.Radlina pow. rybnicki. Wykształcenie wyższe magisterskie, stopień wojskowy porucznik. Od początku okupacji hitlerowskiej brał udział w pracy konspiracyjnej. Od grudnia 1939 r. do grudnia 1940 r. był dowódcą obwodu SZP w Rybniku. Do czasu aresztowania dnia 18.12.1940 r. w Czuchowie pow. Rybnik, był zastępcą dowódcy Inspektoratu Sił Zbrojnych Polski. Został aresztowany i przekazany do KL Auschwitz - podejrzany o udział w konspiracji. W obozie po zarejestrowaniu, był więźniem nr 7576. Zwolniony z obozu 30.06.1942 r.
Bibliografia: "Rybnik. Zarys dziejów miasta od czasów najdawniejszych do 1980 roku", Katowice 1986, s. 241; M. Brzost "Rybnicki Inspektorat Armii Krajowej", Katowice 1995, s. 45, 47, 50-56, 58, 64, 65, 76, 102, 127, 147, 151, 158, 159, 165; I. Pająk "Mieszkańcy Śląska, Podbeskidzia, Zagłębia Dąbrowskiego w KL Auschwitz", Katowice 1998, s. 65; PMA-B Ankieta z dn. 24.06.1975 r. (sygn. Mat./10637, nr inw. 161827).

ŻYMEŁKA JÓZEF,
Więzień w KL Auschwitz.
Mieszkaniec Rydułtów pow. rybnicki. Aresztowany w pierwszych dniach okupacji hitlerowskiej i przekazany do KL Auschwitz. Brak jest innych informacji o tym więźniu ponad to, że mimo ciężkich warunków jakie panowały w obozie, przeżył i odzyskał wolność.
Bibliografia: Zbiory J. Delowicza; W zachowanych dokumentach PMA-B nie figuruje.

ŻUREK WIKTOR,
Więzień w KL Auschwitz nr 112054.
Urodzony 14.09.1885 r. w miejscowości Ciechowice k.Raciborza, syn Józefa i Marianny z d. Drschka, mieszkaniec Raciborza. Aresztowany 12.02.1943 r. i przewieziony transportem zbiorowym do KL Auschwitz. Osadzony na okres śledztwa w bloku 2a. Po śledztwie przekazany 31.03.1943 r. na pobyt w obozie i zarejestrowany jako więzień nr 112054. Zginął 26.06.1943 r. Według wystawionego aktu zgonu nr 24205/1943 - potwierdzonego przez lekarza obozowego, zmarł o godz. 19:10, określenie przyczyny zgonu to "Herzschwäche bei Darmkatarrh" niewydolność serca przy katarze/nieżycie jelit).
Bibliografia: I. Pająk "Mieszkańcy Śląska, Podbeskidzia, Zagłębia Dąbrowskiego w KL Auschwitz", Katowice 1998, s. 689; PMA-B "Księga zgonów", t. 17, s. 203, nr id. 57647.