Nagroda Nobla opiera się na fundacji z siedzibą w Sztokholmie, założonej w 1900 roku w celu realizowania testamentu szwedzkiego chemika i przemysłowca Alfreda Bernarda Nobla, zmarłego w 1896 roku. Fundator tak pisał w swoim testamencie:

"Z całą resztą mego nadającego się do upłynnienia majątku należy postąpić w sposób następujący: wykonawcy testamentu mają zainwestować kapitał w godnych zaufania papierach wartościowych, aby stanowił fundusz, od którego odsetki będą corocznie rozdzielane w formie nagród osobom, które w czasie ubiegłego roku uczyniły najwięcej dla dobra ludzkości. Jedna część tych odsetek powinna przypaść osobie, która dokonała najważniejszego odkrycia lub wynalazku na polu fizyki; następna na polu chemii; inna jeszcze w dziedzinie medycyny lub fizjologii; inna twórcy najwybitniejszego dzieła literackiego o tendencji idealistycznej; ostatnia wreszcie część dla osoby, która uczyniła najwięcej dla braterstwa między narodami, zniesienia lub zmniejszenia stałych armii i dla organizowania kongresów pokojowych. Nagrody za fizykę i chemię przydzielać będzie Szwedzka Akademia Nauk, za literaturę - - Akademia w Sztokholmie, a za obronę pokoju - - komitet pięcioosobowy wybrany przez parlament norweski. Jest moim wyraźnym życzeniem, aby przydzielając nagrody nie brano pod uwagę narodowości kandydatów, aby otrzymał ją ten, kto najbardziej na nią zasłużył, czy będzie Skandynawem, czy nie".

Nagrodę zaczęto przydzielać w 1901 roku.
Nobel jest nie tylko powszechnie znany jako fundator najbardziej prestiżowej nagrody świata w dziedzinie nauki, ale także jako wynalazca dynamitu.
Zgodnie ze statutem fundacji Nobla, każdy dokument przygotowywany przez jurorów od 1901 roku, mówiący o tym, kto był kandydatem, kto wygrał, a kto nie i dlaczego, trzymany jest w ścisłej tajemnicy i ewentualnie może być udostępniony wyselekcjonowanym osobom po pięćdziesięciu latach.
Najczęściej podawanym powodem tej tajemniczości jest chęć obrony jurorów przed jakimikolwiek naciskami. Pozwala ona również na szczerość wypowiedzi, która jest nie do pomyślenia przy jawnym działaniu.